کود زعفران: معرفی بهترین کود | زمان کوددهی | نحوه مصرف

زعفران گیاهی از تیره زنبقیان است که معروف به گران‌ترین و خوشبوترین ادویه جهان است و در آشپزی، طب سنتی، مصارف دارویی و … کاربردهای بسیاری دارد. پیاز این گیاه دارای پوشالی قهوه‌ای رنگ در قسمت رویی است که پیاز را نگهداری می‌کند. زعفران گیاهی چند ساله و علفی است که در اوایل پاییز گل می دهد. زعفران دارای یک ساقه زیرزمینی است با نام corm که کشاورزان به آن پیاز زعفران می­گویند. ارتفاع زعفران در حدود ۱۰ تا ۳۰ سانتی‌متر است و در زمان رشد از وسط پیاز یا قاعده‌ ساقه، تعدادی برگ باریک و دراز خارج می‌شوند. ساقه‌ای گلدار از وسط برگ­ها بیرون‌ آمده که به یک تا سه گل منتهی می‌شود.گل‌های زعفران دارای ۶ گلبرگ بنفش‌رنگ هستند و در بعضی واریته‌ها ممکن است به رنگ ارغوانی هم باشند. کلاله­ها قسمت قابل استفاده و اصلی زعفران است که دارای بویی معطر و طعم کمی تلخ است.

این کلاله­های سه شاخه، که قسمت اصلی زعفران هستند دارای کربوهیدرات، چربی، املاح، پروتئین، و ویتامین هاست و مصارف مختلف غذایی، دارویی، مواد آرایشی، عطرسازی و رنگ­های طبیعی نساجی و…. دارد.زعفران به علت داشتن اسانس و رنگدانه، علاوه بر رنگ زیبا، دارای عطر و طعمی مطلوب است.

خواص زعفران چیست؟

آرام بخش، خلط آور، نشاط آور، تحریک کننده معده، برطرف کننده اسپاسم و قاعده آور.

در علم و طب نوین نیز خواص زیر برای زعفران مشخص شده است:

کاهش کلسترول و تری گلیسیرید خون و همچنین به عنوان داروی ضد سرطان.

زعفران نیز مانند سایر گیاهان دارای اقلیم مطلوب برای رشد است، رشد این گیاه ارزشمند در مناطق خشک و نیمه گرمسیر بسیار مطلوب است. اما مناطق با آب و هوای معتدل و تابستان های خشک یا زمستان های ملایم، رشد مطلوب تری دارد و کیفیت محصول آن بهتر است. محدوده دمایی مناسب برای رشد این گیاه 15 -درجه سانتی گراد در زمستان تا 40 درجه در تابستان می­باشد. بهترین رشد و عملکرد زعفران در خاک های هوموس دار با بافت متوسط لومی است اما زعفران عموما در اکثر خاک­ها اعم از سبک و شنی و یا رسی و سنگین قابلیت رشد دارد. برداشت زعفران از قدیم تا به حال با دست و به صورت فعالیت جمعی کشاورزان انجام می­شده است و کار سختی در برداشت محسوب می­شود (در کشاورزی مدرن حال حاضر دستگاه هایی برای برداشت مکانیکی گل زعفران طراحی شده است). به صورت کلی زادگاه زعفران را کشور ایران می­دانند و از دیرباز ایران بزرگترین صادرکننده این گیاه ارزشمند و مشتقات آن به سایر کشورهای جهان بوده است. اگرچه هم­اکنون کشورهایی همچون آمریکا، کانادا و چین و …. نیز از تولیدکنندگان عمده این گیاه با ارزش به شمار می­آیند.

مراحل رشد در گیاه زعفران

رشد زعفران شامل چند فاز و دوره میباشد:

دوره بیداری گیاه زعفران:  این دوره در مناطق گرمسیر تا سردسیر بین 7 تا 5/7 ماه طول می کشد و در طول آن گیاه دو مرحله شدت رشد و توقف رشد را طی می کند،

مرحله شدت رشد: از اوایل مهر ماه تا پایان بهمن ماه هر سال ادامه دارد و در طول این مدت با اولین آبیاری ریشه ها در کف پیاز مادر و در زیر زمین روییده و به مرور بزرگ شده و جذب رطوبت و مواد غذائی می کنند. گل ها پدیدار شده، برگ ها می رویند و بلند می شوند. اتفاق مهمی که در این دوره 5/4 تا 5 ماهه می افتد، این است که پیاز مادر پس از پایان گلدهی کم کم کوچک شده و جسم خود را به پیاز دختر که بر بالای او و در انتهای لوله گل به وجود می آید منتقل می کند؛ به طوری که در اواخر بهمن ماه از پیاز مادر و ریشه های آن اثری نخواهد بود.

مرحله توقف رشد: این مرحله که از اوایل اسفند تا خشکیدن برگ ها و حدود 5/2 ماه طول می کشد، رشد برگ ها متوقف شده و ریشه وجود ندارد و در حقیقت زندگی گیاه متوقف است اما حفظ رطوبت خاک که از طریق آبیاری های اسفند صورت می گیرد برای حفظ درشتی پیاز های دختر که در این زمان تبدیل به پیاز مادر شده اند، خیلی مهم است.

دوره خواب گیاه زعفران: در دوره خواب که از گرمسیر تا سردسیر به مدت 4 تا 5/4 ماه طول می کشد و از نیمه های اردیبهشت تا مهر ادامه دارد. پیاز دو مرحله خواب حقیقی و خواب ظاهری را طی می کند.

خواب حقیقی: این مرحله که از حدود نیمه اردیبهشت تا نیمه تیر به مدت 60 روز طول می کشد مرحله خواب کامل پیاز است. زیرا اگر به جوانه نوک پیاز در زیر خاک نگاه کنیم درطول این مدت اندازه آن ثابت می ماند، زیرا در داخل جوانه تغییرات مهمی صورت نمی گیرد. در این مرحله اگر پیاز را جابجا کنید هیچ صدمه ای به روند تشکیل گل در داخل آن وارد نمی شود و لذا این دوره بهترین موقع کندن و جابجایی پیاز و احداث مزارع جدید است.

خواب ظاهری : این مرحله که از نیمه اول تیر تا حداکثر نیمه شهریور به طول می انجامد، نخستین انگیزش اندامهای برگ و ساقه در داخل جوانه پدید می آیند و سپس در طول دهه دوم و سوم مرداد طی انگیزش بعدی اندام های گل از قبیل پرچم و مادگی ظاهر می شوند. بنابراین در این مرحله اگرچه پیاز را در خواب فرض می کنیم اما در عمل بیدار و فعال است و فعالیت های فیزیولوژیکی در آن صورت می گیرد.

کود زعفران چیست؟

همانطور که در تعریف کود آمده است، به هر ماده­ی طبیعی و آلی (کودهای آلی و بیولوژیک)  یا معدنی(کودهای شیمیایی) با منشاء طبیعی یا مصنوعی که به خاک یا گیاه اضافه شود و حاوی مواد مغذی و عناصر غذایی ماکرو و میکرو مورد نیاز گیاهان باشد، کود گفته می شود. از این رو هر ماده کودی که به گیاه زعفران داده شود، چه به صورت چالکود،  همراه با آب آبیاری،  محلول پاشی برگی،  آغشته سازی پیاز زعفران قبل از کشت و …. کود زعفران گفته می شود. کوددهی به زعفران متناسب با نیازهای غذایی این گیاه بوده و با توجه به آزمون خاک بستر کشت زعفران، نیازهای غذایی گیاه زعفران به عناصر ماکرو و ریز مغذی ها، شرایط آب و هوایی و محیطی منطقه کشت زعفران، شرایط عمومی زارع در منطقه مورد کشت، مدیریت تلفیقی آبیاری و کنترل آفات و امراض و ….  متفاوت خواهد بود.

بهترین کود برای زعفران؟

همان طور که اشاره شد نیازهای غذایی گیاه زعفران طیفی از عناصر ماکرو ( ازت، فسفر، پتاسیم،  منیزیوم، گوگرد ) و عناصر میکرو ( آهن،  روی، مس، بور، کلسیم و….. ) را در بر می­گیرد. بهترین کود برای زعفران باید با توجه به مرحله رشد گیاه و نیازهای غذایی گیاه در آن مرحله و البته شرایط خاک بستر کشت زعفران استفاده شود. کوددهی زعفران یکی از مهم‌ترین مسائلی است که باید در اولویت اول کاشت زعفران قرار بگیرد. کود مناسب زعفران یک محصول خاص نیست بلکه مجموعه ای از کودهاست که در هر مرحله از رشد زعفران در کنار یکدیگر بتوانند نیاز تغذیه ای زعفران را برطرف کنند. بهترین کود برای زعفران کودی است که باعث افزایش حجم پیاز و افزایش گلدهی، و در نهایت افزایش عملکرد گیاه زعفران شود. اما توجه به موارد دیگر نیز در کوددهی این گیاه بسیار مهم است، به عنوان مثال کودی که مقاومت گیاه زعفران را در برابر تنش­های محیطی از جمله گرمای زیاد، سرما، تنش­های آبیاری، خشکی و ….. بالا ببرد، همچنین  گیاه زعفران را در برابر  حمله بیماری ها و آفات مقاوم کند. همچنین یک کود مناسب زعفران نباید باعث شور شدن خاک و تغییردر pH خاک شود.

کوددهی با کود دامی ( دامی پوسیده و یا کود مرغی) اولین مرحله کوددهی مزرعه زعفران محسوب می‌شود که بر انجام آن بسیار تاکید شده و حتما باید قبل از کشت پیازهای زعفران در مزرعه اعمال شود. پوسیدگی کامل کود دامی بسیار مهم است، زیرا در صورت پوسیده نبودن کود سوختگی و خسارات زیادی را به بار می­آورد.

کوددهی در مرحله زاج آب:

به اولین آبیاری پس از برداشت گل های مزرعه زعفران زایچ آب می‌گویند و به کودی که همراه این آبیاری به مزرعه زعفران داده می‌شود کود زاج آب گفته می‌شود. مهمترین  آبیاری در مزرعه زعفران در مرحله زاج آب است که پیاز را برای بچه‌زایی، ریشه‌زایی و برگ­زایی در فصل زراعی آماده می‌کند. عناصر غذایی در هر مرحله از رشد گیاه زعفران دارای تاثیرات خاص خود بوده و به عنوان مثال: عنصر ازت در سبزینگی و برگ­دهی، عنصر فسفر در رشد اندام های زیرین گیاه، ریشه‌زایی و درشت شدن پیاز زعفران تاثیرگذار است؛ بنابراین استفاده از کودهای فسفره و ازته به عنوان کود زاج آب زعفران بسیار حائز اهمیت هستند. در فصل پاییز عموما در آبان ماه، پیاز زعفران مادری شروع به رشد و تکثیر کرده و بنه‌های دختری از روی بنه مادری و در قسمت انتهایی رشد می‌کنند. از تیج یا ساقه‌هایی که به پیاز زعفران دختری متصل است برگ‌های بلند و نازکی به طول 30 الی 40 سانتیمتر رشد می‌کنند. برگ‌ها در سطح خود روزنه‌هایی دارند و جذب عناصر غذایی از طریق محلول‌پاشی از طریق همین روزنه­ها انجام می­گیرد.

بعد از زاج آب برگ‌ها به سرعت رشد کرده و هم‌زمان با رشد برگ‌ها سرمای هوا تشدید می‌شود و دومین مرحله کوددهی آغاز می­شود و عمدتا این مرحله در اسفند ماه و یا نهایتا فروردین ماه انجام می­گیرد. برای محلول پاشی پیشنهاد می‌شود از آمینواسیدها و مواد آلی و کودهای ریزمغذی و… استفاده شود. آمینواسیدها علاوه بر تغذیه کودی نقش مؤثری در کاهش تنش سرمازدگی زعفران دارند. کودهای ازته ( کودهای آلی مایع رویش سبز که حاوی مقدار ماده آلی و نیتروژن مورد نیاز گیاه است) به مقدار دقیق کمک میکند تا بنه‌ها برگ‌های بلندتری داشته و در نهایت جذب و فتوسنتز بهتری برای گیاه اتفاق بیافتد. پتاسیم ( موجود در کودهای آلی مایع غنی شده  NKS رویش سبز) یکی از ترکیباتی است که می‌تواند بر گلدهی زعفران تأثیر بگذارد همچنین پتاسیم یکی از عناصر اصلی و مهم برای تقویت گیاه زعفران است. دومین عنصر مهم و بسیار موثر در گلدهی گیاه زعفران، فسفر است. که می‌تواند در توسعه سیستم ریشه­ای عالی عمل کرده و در ساخت پروتئین‌های سلولی تأثیر بسیاری داشته باشد.

کودهای محلولپاشی

یکی از اصلی ترین وظایف برگ گیاهان رساندن مواد غذایی به دیگر اندام های گیاه است. کودهای محلول پاشی کودهایی هستند که از راه برگ گیاه مواد غذایی مورد نیاز گیاهان را تامین می­کنند. بعد از برداشت گل های زعفران و با شروع فصل سرما پیازها وارد فاز تکثیری شده و ریشه پیاز مادری از بین می‌رود و در نتیجه ارتباط گیاه با خاک قطع می‌شود. در این مرحله است باید با محلول ­های غذایی و به صورت محلول پاشی برگی و انتقال مواد و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه پیازهای زعفران را تقویت کرد. محلول پاشی مزرعه زعفران باعث جلوگیری از کوچک ماندن پیازها و افزایش گل‌ دهی آن‌ ها در فصل بعدی است. پیاز زعفران برای این که به گل دهی برسد باید وزنی در حدود ۸ گرم داشته باشد و اگر پیازهای زعفران با وزن کمتر از این مقدار و در حالتی که پیازهای زعفران تقویت نشوند مزرعه زعفران گل دهی بسیار کمی در فصل بعدی خواهد داشت.

کودهای آلی مایع غنی شده رویش سبز

از بارزترین تاثیرات کودهای آلی مایع رویش سبز افزایش دسترسی به عناصر و مواد غذایی برای گیاه است و همین امر در مورد زعفران باعث افزایش وزن پیاز زعفران شده و به تولید گل و محصول با کیفیت تر می انجامد و نیز سلامت پیاز زعفران را در خاک و ماندگاری در فصل زراعی بعدی تامین میکند. کودهای آلی مایع غنی شده رویش سبز مخصوص زعفران با فرمولاسیون ویژه خود که حاوی عناصر نیتروژن – پتاسیم و گوگرد است علاوه بر تامین این عناصر غذایی ماکرو برای گیاه زعفران، به علت وجود ترکیبات گوگردی محلول از آفات و امراض گیاه زعفران جلوگیری نموده و همچنین بوی خاص ناشی از وجود گوگرد خاصیت دورکنندگی برای حشرات و جوندگان موذی ( همچون موش، ملخ و … ) را در مزارع زعفران دارد. همچنین کود آلی مایع رویش سبز به جذب سایر عناصر غذایی مانند: روی ، مس،  فسفر،  کلسیم،  منیزیوم ، منگنز،  بور و …… از طریق مکانیسم کیلیت کنندگی تیوسولفات ها و پلی سولفیت­های موجود در کود کمک می کند. این مواد معدنی می توانند فعالیت میکروارگانیسم­های خاک و اثر کود در ثمردهی محصول را بهبود بخشند. کودهای آلی مایع رویش سبز با افزایش انحلال عناصر غذایی ماکرو و میکرو نیاز مصرفی گیاهان به این عناصر را تامین می کنند. پتاسیم در بین عناصر غذایی به خاطر متحرک بودن و حلالیت در بافت های گیاهی عنصر متمایزی به حساب می آید. کودهای آلی مایع رویش سبز حاوی عناصر آلی و گوگرد محلول می باشد و باعث افزایش عملکرد در سه بخش مهم یعنی تقویت گیاهان، دفع آفات، کنترل قارچها و اصلاح خاک می شود .

حفظ باروری خاک یکی از عوامل کلیدی در کشاورزی پایدار به شمار می‌رود. باروری خاک شامل حاصلخیزی خاک و عواملی است که بر رشد گیاه تاثیر می گذارد که همواره مواد آلی بیشترین تاثیر را در این خصوص دارا می باشد. کودهای آلی مایع رویش سبز باعث اصلاح بافت خاک شده و به جذب بیشتر مواد غذایی کمک می کنند و این شرایط رشد ریشه گیاهان را بهبود بخشیده و حجم ریشه را افزایش می دهد. تجمیع خواص کودهای آلی مایع رویش سبز به صورتی است که از ساختار خاک تا تقویت ویژگی های فیزیکی و شیمیایی و بیولوژیکی خاک و گیاه را شامل می شود.

کمبود فسفر و نیز کارایی جذب پایین این عنصر در خاک‌های با pH بالا، یکی از مشکلات مهم در سیستم‌های زراعی مناطق خشک و نیمه خشک می‌باشد. افزایش کودهای آلی مایع رویش سبز  به خاک این کمبود فسفر را جبران کرده و به افزایش جذب این عنصر در گیاهان کمک می کند.

کودهای آلی مایع رویش سبز در از بین بردن قارچ ها و باکتری های آسیب زای گیاهی کمک بسزایی دارند. مصرف کودهای آلی رویش سبز از آلودگی های بیسیک قارچی در خاک جلوگیری می کند. عناصر غذایی نیتروژن – پتاسیم – گوگرد- و…. چون در کودهای آلی به میزان استاندارد وجود دارد لذا از گسترش بیماری های قارچی در محیط خاک و ریشه گیاهان جلوگیری می کند. کودهای آلی مایع رویش سبز از آنجا که منبع بسیار غنی از عناصر غذایی هستند و همچنین در دسترس قرار گرفتن عناصر غذایی را افزایش می دهند، لذا نیاز به مصرف کودهای شیمیایی را کاهش داده و از طرفی به دنبال تقویت گیاه مقابله با آفات را تقویت کرده و نیاز به سموم و آفتکش ها را کم می کند. یکی از ویژگی های بارز کودهای آلی رویش سبز در اصلاح ساختار خاک افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک است که همین امر موجب می شود گیاه در برابر تنش های خشکی و کم آبی مقاوم بوده و همچنین باعث مصرف بهینه آب آبیاری در مراحل رشد گیاه می شود.

کودهای آلی مایع غنی شده رویش سبز هم به صورت آبیاری و هم محلول­پاشی در گیاه زعفران مورد استفاده قرار می گیرند.

جدول کوددهی زعفران: مقدار مصرف و زمان مناسب کوددهی!

زعفران گیاهی است چند ساله که پس از کاشت، 7 تا 10 سال متوالی محصول می دهد. بنابراین عملیات داشت در مزارع زعفران از اهمیت خاصی برخوردار است.

آبیاری زعفران

آبیاری باعث تحریک گیاه زعفران شده و گیاه را از خواب بیدار می کند، آبیاری اول باید با دقت و حساسیت بالایی انجام شود.

آب اول: در مناطق سردسیر در اوایل مهر انجام می شود و عمل سله شکنی پس از این آبیاری انجام می شود.

آب دوم ( زائیج آب ): معمولا 40 روز پس از آبیاری اول انجام می­شود. همراه با این آبیاری سرک کود ازت در مزرعه انجام می­شود.

این دو مرحله آبیاری در توسعه ریشه های پیاز زعفران و رسانیدن غذا به آنها و رشد و نمو گیاه و درشت کردن پیاز دختر بسیار مهم اند.

آب سوم یا آبیاری وجین: در اوایل اسفند آبیاری سوم انجام می شود زیرا در اثر رطوبت زمستانه علف های هرز در مزرعه رشد می­کنند و باید علف­های هزر در مزرعه وجین شوند.این آبیاری که عملیات وجین را آسانتر می کند، به آبیاری وجین معروف است.

آب چهارم: در اواخر اسفند ماه عموما انجام می­شود، و برای حفظ رطوبت پیاز در خاک و درشتی پیاز دختر بسیار مهم است.

آب پنجم (زرد آب): قبل از زرد شدن برگ های زعفراناین آبیاری صورت می گیرد، آخرین آبیاری زعفران به حساب می آید و معمولا در فروردین ماه صورت می گیرد.

مراحل آبیاری برای زعفران کاملا به شرایط آب و هوایی و محیطی کشت زعفران وابسته است و میاگین دمایی منطقه و بارش در مراحل آبیاری زعفران تاثیرگذار است.

کوددهی زعفران

زعفران گیاه منعطف و مقاومی است و با مصرف مقدار معقولی از کودها نیاز غذایی این گیاه مرتفع شده و محصول کافی تولید می­کند. استفاده مناسب و با دستورالعمل­های کاربردی از کودهای آلی علاوه بر افزایش حاصلخیزی خاک، عملکرد بالای محصول زعفران را به دنبال خواهد داشت. تجزیه خاک در آزمایشگاه راه را برای کوددهی در مزارع زغفران است.

افزایش عملکرد گیاه زعفران در رابطه مستقیم با نسبت کربن به ازت خاک است. بنابراین در مصرف ازت و کودهای آلی باید دقت کافی داشت. زیرا مصرف بیش از حد کودهای ازته باعث برهم زدن نسبت کربن به ازت ( C/N) خاک شده و در نهایت عملکرد محصول زعفران را کاهش میدهد.

جدول کوددهی زعفران با استفاده از کودهای آلی مایع غنی شده رویش سبز

برای ضدعفونی نمودن پیاز زعفران برای کشت مجدد مقدار 4 لیتر در هزار لیتر آب، به صورت محلول پاشی بر روی پیاز زعفران انجام گردد.

نکته حائز اهمیت در برنامه کوددهی برای زعفران، توجه به سن پیاز زعفران و سن مزرعه ( مزارع نوزاد که امکان یک یا دو نوبت آبیاری دارند، مزارع جوان 1 الی 4 ساله که امکان یک تا دو نوبت آبیاری دارند،  مزارع متراکم و مسن 5 ساله به بالای زعفران)، تراکم کشت، شرایط اقلیمی منطقه، و ….. است که نیازهای غذایی گیاه زعفران را به مواد و عناصر غذایی متفاوت می کند.