کود چیست؟ انواع کودهای کشاورزی + قیمت

کود، اصلی‌ترین ماده مغذی است که باغبانان و کشاورزان برای بهبود و بهینه‌سازی رشد گیاهان، بهبود شرایط خاک، افزایش باروری و عملکرد محصولات زراعی و باغی و ….  به کار می‌برند.

اما کود کشاورزی دقیقا چگونه تعریف میشود؟ انواع مختلف کود، بهترین نوع کود و قیمت آن چیست؟ در ادامه این مطلب قصد داریم به تمامی این سوالات پاسخ دهیم.

کود چیست؟

در تعریف اصولی کود، به هر ماده ­ی طبیعی و آلی (کودهای آلی و بیولوژیک)  یا معدنی (کودهای شیمیایی) با منشاء طبیعی یا مصنوعی که به خاک یا گیاه اضافه شود و البته حاوی مواد مغذی و عناصر غذایی ماکرو و میکرو مورد نیاز گیاهان باشد، کود گفته می شود. مواد کودی یا مواد حاصلخیزکننده شامل انواع کود، بهسازهای خاک، بهبوددهنده های رشد گیاهان و انواع بسترهای کشت هستندکه نقش مهمی در افزایش کارایی تولید محصولات کشاورزی و نیز سلامت جامعه ایفا می­ نمایند.  گونه‌های مختلفی از کود با پایه طبیعی و تولید شده به روش صنعتی وجود دارد. در میان مواد کودی، کودهای شیمیایی، آلی و زیستی به عنوان مهمترین نهاده ­های کشاورزی شناخته شده هستند و مصرف بهینه­ و در زمان مناسب این کودها با توجه به نیاز تغذیه ای گیاهان دارای تاثیر قابل توجهی در کمیت و کیفیت تولید محصولات کشاورزی و باغبانی دارد.

نقش کودها به خصوص کودهای آلی و زیستی در کشاورزی بسیار گسترده است و علاوه بر تاثیرات بر روی گیاهان و محصولات زراعی، بر روی خاک نیز تاثیرات بسیاری دارد، که از جمله آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• تامین عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان.
• افزایش جذب مواد مغذی از خاک.
• بهساز خاک و تقویت ساختمان خاک.
• افزایش ظرفیت نگهداری آب و هوا در خاک.
• افزایش تخلخل خاک و به دنبال آن بهبود نفوذپذیری در خاک.
• و……

عناصر موجود در کودها به دو دسته کلی عناصر اصلی (ماکروالمنت ها) و عناصر ثانویه (میکرو المنت ها) تقسیم بندی می شوند. عناصر غذایی اصلی شامل: نیتروژن، فسفر، پتاسیم، گوگرد، کلسیم و منیزیوم است. و عناصر غذایی ثانویه شامل: مس، آهن، منگنز، مولیبدن، روی و بور است. ساختار پایه ی گیاهان از چهار عنصر اصلی ساخته می‌شود: هیدروژن، اکسیژن، کربن و نیتروژن. با وجود اینکه نیتروژن بیشترین گاز موجود در اتمسفر است، اما گیاهان قادر نیستند این عنصر را به همین صورت جذب کنند، و همین موضوع نقش کودهای نیتروژنی را تولیدات کشاورزی نشان می دهد. برای اینکه گیاهان بتوانند نیتروژن را جذب کنند این ماده باید به شکلی قابل جذب (ثابت) در بیاید. فقط برخی باکتری‌ها و گیاهان میزبان آنها (به صورت ویژه حبوبات) می‌توانند نیتروژن را با تبدیل آن به آمونیاک «تثبیت» کنند. عناصر غذایی میکرو دسته ای از مواد مغذی هستند که برای گیاهان در مقادیر کمتری مصرف می‌شوند و در بافت گیاه با مقادیر خیلی کمی در حد جزء در میلیون (ppm) وجود دارند. این عناصر غذایی میکرو در واقع آنزیم ها را فعال می کنند و علاوه بر نقش تغذیه ای که دارند، حضور آن ها در گیاهان برای فعال کردن فعالیت های آنزیمی در گیاهان ضروری است. و همین امر سبب می شود تاثیرگذاری این عناصر ثانویه نسبت به درصد وزنی و غلظت مورد نیازشان در گیاهان، خیلی بیشتر باشد.

بهترین نوع کود چیست؟

بهترین نوع کود کشاورزی، کودی است که به تامین نیازهای غذایی اصلی گیاه کمک به سزایی کرده و علاوه بر دارا بودن عناصر غذایی ماکرو ( نیتروژن، فسفر، پتاسیم، گوگرد و….) دارای عناصر غذایی ریزمغذی (آهن، روی، مس، مولیبدن، بور و…..) نیز باشد. بهترین راندمان مصرف کود زمانی حاصل می شود که میزان و زمان مصرف کود به درستی رعایت شده و با توجه به رشد گیاه و نیاز غذایی گیاه در آن مرحله ،کود مصرف شود. شرایط خاک نیز عاملی کلیدی در استفاده از انواع کودهاست.

کودهای آلی مایع رویش سبز، حاوی عناصر غذایی ( نیتروژن، پتاسیم، گوگرد) است و از مزیت های این کود افزایش جذب سایر عناصر غذایی مانند (روی، آهن، مس، فسفر، کلسیم، منگنز، بر و….) از طریق مکانیسم کی لیت کنندگی تیوسولفات و پلی سولفیت های موجود در کود است. کودهای آلی مایع  غنی شده رویش سبز با افزایش انحلال عناصر غذایی ماکرو و میکرو نیاز مصرفی گیاهان به این عناصر را تامین می کنند. پتاسیم در بین عناصر غذایی به خاطر متحرک بودن و حلالیت در بافت های گیاهی عنصر متمایزی به حساب می آید. کودهای آلی مایع رویش سبز حاوی عناصر آلی و گوگرد محلول می باشد و باعث افزایش عملکرد در سه بخش مهم یعنی تقویت گیاهان، دفع آفات، کنترل قارچ ها و اصلاح ساختار خاک می شود.

از سوی دیگر هر عامل محیطی که قادر به القای یک جریان بالقوه تخریبی در گیاهان باشد تنش  نام دارد که باعث کاهش رشد و عملکرد گیاه می شود. افزودن ماده آلی به خاک مقاومت خاک و گیاه را در مقابله با این تنش ها افزایش می دهد. مواد آلی علاوه بر تعدیل تنش های زنده محیطی، در کاهش اثرات سوء تنش های زنده در محیط هم نقش بسزایی دارند، تنش های زنده شامل تأثیر قارچ ها، باکتری ها، ویروس ها و حشرات و… در خاک و گیاهان است. خاک سالم حاوی باکتری و قارچ است که به تجزیه مواد آلی و تبدیل آن به مواد مغذی کمک می کند. اما همه ی این قارچ ها و باکتری ها با گیاهان هم زیست و سازگار نیستند و گاها خود به عوامل بیماری زای گیاهان تبدیل می شوند. کودهای آلی مایع رویش سبز به علت وجود ترکیبات گوگردی در از بین بردن قارچ ها و باکتری های آسیب زای گیاهی نقش بسزایی دارند. مصرف این کودها از آلودگی های قارچی و باکتریایی در خاک جلوگیری می کند. عناصر غذایی نیتروژن، پتاسیم، گوگرد، روی و…. چون در کودهای آلی به میزان استاندارد وجود دارد لذا از گسترش بیماری های قارچی در محیط خاک و ریشه گیاهان جلوگیری می کند.

قیمت کود به چه صورت است؟

آنچه در مبحث قیمت کود کشاورزی حایز اهمیت است عوامل متعدد تاثیرگذار روی قیمت نهایی و تمام شده ­ی یک کود می ­باشد. مواد اولیه و بیسک تهیه یک کود مهمترین عامل در تولید کود است. عوامل دیگر همچون ترکیبات شیمیایی همراه، حلال ها، نحوه فرموله کردن کودها، دستگاه­های مورد نیاز، خدمات آزمایشگاهی مورد نیاز، نیروهای انسانی، هزینه های بسته بندی و لیبل گذاری، هزینه های حمل و نقل، هزینه های مربوط به مبحث واردات کودهای خارجی، تغییرات قیمت ارزهای دولتی و آزاد، نیاز بازار کشاورزی و ……. همگی از عوامل موثر در هزینه های تولید یک کود و قیمت گذاری نهایی می باشند.

عامل مهم دیگر در خصوص صادرات و واردات مواد اولیه و انواع کودها است. کودهای تولید داخل عموما با هزینه های پایین­ تر به علت در دسترس بودن مواد اولیه به بازار ارایه می­ شوند، همانند کودهای بر پایه ی گوگرد  اما گاها کودهای وارداتی هم به علت اختلاف هزینه ها و هم به علت بحث گمرک و قوانین واردات از قیمت نهایی بالاتری برخوردار هستند. به طور کلی قیمت تمام شده­ی یک کود به مجموعه عوامل زیادی وابسته است و با توجه به هزینه های تولید، نیاز بازار کشاورزی، شرایط روز ارز و …… متفاوت می باشد.

انواع کودهای کشاورزی

کودهای کشاورزی به 3 دسته اصلی تقسیم میشوند: کودهای شیمیایی، کودهای آلی، کودهای بیولوژیک ( کودهای زیستی و انواع مایه تلقیح ها ) که در ادامه به هر یک از آنها خواهیم پرداخت.

کودهای شیمیایی (Chemical Fertilizer)

کودهای معدنی هستند و با نام کودهای مصنوعی یا شیمیایی نیز شناخته می شوند، در تعریف صحیح تر کودهای شیمیایی باید گفت: هر ماده شیمیایی و یا معدنی که حاوی یک یا چند عنصر غذایی مورد نیاز گیاه، البته در غلظت و مقدار موثر باشد، و در طی فرایندهای شیمیایی ساخته شده باشد، یک کود شیمیایی است. نکته حائز اهمیت در کودهای شیمیایی این است که باید این کودها عناصر غذایی را به شکل قابل جذب و به میزان مناسب برای گیاهان فراهم آورند. باید توجه داشت مصرف زیاد کودهای معدنی و شیمیایی باعث آسیب به گیاه، خاک و محیط زیست می شود. کودهای شیمیایی به هر سه حالت گرانوله، مایع و پودری موجود هستند.

برخی از ویژگی های بارز و مهم کودهای شیمیایی

• بر حسب عنصر یا عناصر غذایی موجود در کود باعث تامین نیاز غذایی گیاهان می شود. به عنوان مثال عنصر ازت در رشد رویشی گیاهان بسیار موثر است. عنصر فسفر در تولید انرژی در گیاهان نقش اساسی ایفا می کند. عنصر پتاسیم در ساختار دیواره های سلولی و تشکیل میوه و دانه ها نقش مهمی دارد.
• عناصر غذایی موجود در کودهای شیمیایی با سرعت بالایی قابلیت جذب در گیاهان را دارد.
• افزایش باروری درختان و عملکرد محصولات زراعی و باغی.
• کنترل سرع بیماری ها و آفات و امراض گیاهی.
• و ……

تقسیم بندی بر اساس میزان سه عنصر پر مصرف

کودهای شیمیایی ازته شامل:

• سولفات آمونیم
• نیترات آمونیم
• فسفات آمونیم
• اوره
• آمونیاک

کودهای شیمیایی فسفاته شامل:

• سنگ فسفات
• سوپر فسفات
• فسفات دی آمونیم

کودهای شیمیایی پتاسه شامل:

• سولفات پتاسیم
• کلرو پتاسیم

معرفی کودهای شیمیایی رایج و پر مصرف

کود شیمیایی ازت

عنصر نیتروژن یا همان ازت از عناصر پرمصرف‌ و ضروری مورد نیاز گیاه است که به اشکال نیترات، اوره و یون آمونیوم قابل‌ جذب برای گیاهان خواهد بود.

کود شیمیایی پتاسیم

عنصر پتاسیم عموما از تجزیه بافت ها و بقایای گیاهی تولید و به خاک وارد می شوند و در واقع دارای منبع طبیعی هست، این عنصر در خاک‌های شنی و اسیدی کمبود بالایی دارد. سولفات پتاسیم  از منابع مهم تامین این عنصر است.

کود شیمیایی گوگرد

عنصر گوگرد در خاکی که در معرض آبشویی فراوان باشد، با کمبود مواجه می شود و در این حالت باید با اضافه کردن گوگرد کمبود این عنصر در خاک را جبران نمود. در خاک‌های اسیدی از سولفات کلسیم که شامل ۱۸ درصد گوگرد و ۲۲ درصد کلسیم است برای ایجاد حالت قلیایی در خاک استفاده می شود.

کود شیمیایی کلسیم و منیزیم

کمبود کلسیم و منیزیم عموما در مناطق مرطوب با pH بالا مشاهده می شود. به منظور رفع کمبود کلسیم می توان از کود فسفر با درصد مشخصی از کلسیم  استفاده کرد. برای رفع کمبود منیزیم نیز عموما از سولفات منیزیم استفاده می شود.

کود شیمیایی فسفر

شکل قابل ‌جذب فسفر برای گیاهان اسید فسفریک است. کودهای شیمیایی فسفره با درصدی از اکسید آن همراه هستند. مونو آمونیوم فسفات و مونو پتاسیم فسفات دو شکل رایج از کودهای شیمیایی فسفر هستند.

کودهای شیمیایی مخلوط

همانگونه که از نام این دسته از کودها مشخص است این کودهای شیمیایی شامل چند عنصر عذایی هستند. که بسته به نیاز غذایی گیاهان قابل استفاده هستند. از آنجا که عناصر ازت، فسفر و پتاسیم جزو عناصر پر مصرف هستند، و به مقدار زیاد برای گیاهان مورد نیاز است. عموما در تولید کودهای شیمیایی مخلوط به ترکیب این عناصر توجه شده است. البته ترکیب این کودها با عناصر ریز مغذی نیز تا حد زیادی به تامین نیاز غذایی گیاهان کمک خواهد کرد. گاها درصد مشخصی از گوگرد هم در این کودهای مخلوط وجود دارد.

کودهای شیمیایی میکرو المنت (ریز مغذی ها)

با توجه به اینکه اکثر خاکهای کشور ایران در مناطق خشک قرار دارند، عموما کمبود عناصر ریز مغذی مانند: آهن، روی، منگنز، مس و …. وجود دارد. به همین علت تولید کودهای شیمیایی حاوی ریز مغذی ها هم به صورت تک عنصره و هم در ترکیب با سایر عناصر اهمیت بالایی دارد. عموما کودهای ریز مغذی به علت اینکه قابلیت جذب کمی از خاک دارند به صورت محلولپاشی برگی مورد استفاده قرار می گیرند. عموما میزان این عناصر در خاک گاها به اندازه نیاز تغذیه ای گیاهان هست، اما به فرم قابل جذب برای گیاهان نیستند.

از نمونه های کودهای شیمیایی عناصر کم مصرف موارد زیر را می توان نام برد:

سولفات کاتیون‌ها از مواد معدنی کم‌مصرف، کلروپتاسیم، بوراکس، مولیبدات سدیم، مولیبدات آمونیوم

کودهای آلی (Organic fertilizer)

کود های آلی یا ارگانیک  بر پایه ی ترکیبات گیاهی و جانوری و حاصل تجزیه بقایای این ترکیبات هستند و در واقع هیچگونه بیس شیمیایی ندارند. کودهای آلی  فاقد اثرات مضر بر گیاه، خاک و محیط زیست است. و به علت حضور کربن اکتیو در ترکیب با ماکروالمنت ها مثل: نیتروژن، فسفر، پتاسیم، گوگرد، منیزیوم این کودها هم عناصر مورد نیاز گیاهان را فراهم می کنند و هم به بهبود  فعالیت میکروارگانیسم های خاکزی کمک کرده و همچنین باعث بهبود تخلخل و نفوذ پذیری خاک می شوند. به بیان کلی کودهای آلی به عنوان یک بهساز خاک عمل میکند. کودهای آلی نیز به حالت های مایع، پودری و گرانوله وجود دارند.

نمونه های کودهای آلی

کودهای آلی مایع و جامد

در انواع مختلف موجود هستند که از بهترین مثال های این نوع کود می توان به کودهای آلی مایع رویش سبز اشاره کرد.

کود حیوانی

که از فضولات حیواناتی مانند اسب، گاو، گوسفند و مرغ تهیه می شوند، باعث رشد بهتر و بیشتر در گیاهان می شوند. کودهای حیوانی علاوه بر تأمین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه، اثرات مثبتی نیز در خاک ها دارند از جمله: افزایش نفوذپذیری و ظرفیت نگهداری آب، بالا بردن PH و اسیدی کردن محیط ریزوسفر ریشه، افزایش سطح فعالیت بیولوژیکی و میکرواورگانیسم های خاکزی و …. هست.

کود سبز

کود سبز در واقع برگرداندن بقایای گیاهی کشت شده در زمین زراعی به خاک است. و از روش‌های قدیمی متداول در افزایش باروری خاک بوده است. گیاه مورد کشت برای کود سبز باید دارای رشد سریع و نیاز کم به آب و کود باشد.  همچنین دارای سطح برگ و سبزینگی بالایی باشد تا بتواند پس از بازگرداندن به خاک حداکثر تامین عناصر غذایی را فراهم آورد.

کمپوست

کمپوست در واقع یک کود است و ترکیبی از پسماندها و بقایای حیوانی و گیاهی است که در شرایط خاص فراوری و تولید می شود.. کمپوست در واقع یکی از روش‌های بازیافت از زباله‌ها و پسماندهای شهری، فاضلاب، لجن و در کل مواد آلی تجزیه‌شده است که به شکل کود تبدیل شده و در صنعت کشاورزی مورد استفاده عمده قرار می گیرد. کمپوست ها در باغداری و کشاورزی مصارف گسترده ای داشته و به کنترل فرسایش خاک، بهسازی ساختمان خاک کمک می کند. همچنین در ساخت‌و ساز تالاب ها، پوشش دفن زباله ها و …. استفاده می شود. و در نهایت از کمپوست ها به عنوان یک آفت‌کشی طبیعی نیز می توان استفاده کرد.

کودهای بیولوژیک Biofertilizer

کودهای بیولوژیک یا کودهای زیستی دسته ای از کودها و مواد حاصلخیز کننده ی خاکی هستند که حاوی جمعیت موثر و به تعداد  کافی از یک یا چند گونه از میکرواورگانیسم­ های مفید خاکزی و یا همزیست با ریشه گیاهان است. از جمله این میکرواورگانیسم ها می توان به قارچ­ های مایکوریزا، جلبک­های سبز و آبزی، اکتینومایست ها، میکرواورگانیسم های موثر EM، انواع باکتری­های حل کننده سولفات ها، باکتری های محرک رشد PGPR، و سایر باکتری های مفید خاکزی اشاره داشت.  نکته حائز اهمیت در این نوع کودها این است که نه تنها هیچ گونه ضرر و زیانی برای گیاهان، خاک و محیط زیست ندارند بلکه به سلامت کلی گیاهان و بستر خاک کمک های بسیار مهمی خواهند کرد. تنها نکته مهم در مورد این کودها هزینه های بالا در تهیه ی این کودها و نیاز به نیروهای متخصص کشاورزی و بیوتکنولوژی است.

سخن پایانی

با افزایش جمعیت انسانی و به دنبال آن افزایش نیاز به تامین منابع غذایی و محصولات کشاورزی، افزایش راندمان تولید محصولات زراعی و باغی از اهمیت ویژه­ ای برخوردار است و همچنین حفظ سلامت خاک و محیط زیست در اولویت جوامع انسانی است. به همین علت مصرف کودهای آلی و بیولوژیک به علت حفظ سلامت انسان، گیاه، خاک و محیط زیست در اولویت مصرف نسبت به کودهای شیمیایی است. توجه بیشتر به تولیدات داخلی کود و بهره ­گیری از منابع مواد اولیه موجود، علاوه بر زمینه­ سازی در گسترش تولیدات داخلی سبب افزایش راندمان تولید و اشتغال زایی برای نیروهای کار خواهد شد.